Narsisizm kavramının kökeni mitolojide sudaki yansımasını görerek kendisine aşık olan Narkissos’a dayanmaktadır. Narkissos sudaki yansıması karşısında büyülenir, kendisine karşılık vermeyen bu imgeden ayrılamaz. Kendini seyrederek ömrünü tüketir ve sonunda suya düşerek boğulur ve hayatını kaybeder.
Narsisizm kavramı kuramcılar tarafından normal ve patolojik olarak farklı şekillerde ele alınmıştır. Normal ya da sağlıklı narsisizm kişinin ruh sağlığına olumlu etkileri olacak şekilde özgüveninin yüksek, başarılardan keyif alan, çevreden gelen eleştirileri benlik algısına zarar vermeden değerlendirebilen bir kişilik yapısı olarak tanımlanmaktadır. Patolojik narsisizm ise kişinin kendi benliğine duyduğu hayranlık, empatiden yoksun olma, kendini ayrıcalıklı bir konumda görme ve sınırsız haklara sahip olduğunu düşünme şeklinde ele alınmaktadır. *
Şema terapi modeline göre narsisizmin temelinde başta duygusal yoksunluk, kusurluluk ve hak görme/büyüklük şemaları yer almaktadır. Bu şemalara ek olarak güvensizlik/suistimal edilme, sosyal izolasyon/yabancılaşma, başarısızlık, yetersiz özdenetim, boyun eğicilik, onay arayıcılık, yüksek standartlar/aşırı eleştiricilik ve cezalandırılma şemaları da sıklıkla görülmektedir. Aşırı telafi ve kaçınma baş etme stillerini kullanan narsistik bireylerin çoğu zaman şemalarının farkında olmadığı gözlenmektedir.**
Narsisistik kişilik özelliklerine sahip kişiler genellikle gerçek sevgiyi deneyimleyememektedir. Narsisizmin temelinde yatan şemalardan biri olan duygusal yoksunluk şeması, aşırı telafi baş etme biçimiyle görülmektedir. Bu şemayı telafi etmek isteyen bireylerin yakınlarındaki kişilerle olan ilişkilerinde talepkar bir tavır içindeyken çok az verici oldukları, bunun sonucunda yoksun kalmış, ihtiyaçları karşılanmamış ve kendilerini aşırı derecede anlaşılmamış ve ihmal edilmiş hissettikleri, öfkeli oldukları görülmektedir. Kusurluluk şeması narsisizmin temelinde yatan şemalardan bir diğeridir. Narsisistik kişilik özelliklerine sahip kişilerin çoğu kendilerini kusurlu hissederler, bu nedenle diğer insanların kendilerine yakınlaşmasına izin vermezler. Yakınlık konusunda ikircikli bir tutum sergilerler: bir yandan yakınlığı arzularken aynı zamanda yakınlaştıklarında rahatsız hissederler. Bu durum duygusal yoksunluğun başkalarıyla yakınlaşma ihtiyacı, ancak kusurluluk hissinin uzaklaşma isteğiyle ilişkilendirilmektedir. Herhangi bir kusurun utandırıcı olduğuna ve reddedilmeye neden olacağına inanırlar. Yüksek standartları karşılayamadıklarında büyüklenmeci tutum aşağılık hissi ve utanca dönüşür. Hak görme/büyüklük şemasının ise duygusal yoksunluk ve kusurluluk şemaları için bir aşırı telafi olduğu ve büyüklenmeci kendiliğin bir parçası olarak görüldüğü ifade edilmektedir.**
Şema terapi modelinde narsisizmin çocukluk kökenlerini dört faktörle açıklamaktadır: yalnızlık ve izolasyon, yetersiz sınırlar, kullanılma veya yönlendirilme geçmişi ve koşullu onaylanma. Narsistik kişilik özellikleri olan pek çok kişinin çocukken yalnız oldukları, anneleri veya bakım verenleri tarafından gerçek sevgiyi, yeterli ilgiyi, fiziksel yakınlığı deneyimlememiş oldukları belirtilmektedir. Narsistik kişilik özellikleri olan bireylere çocukken yeterli sınırların çizilmediği, maddi yollar aracılığıyla şımartıldıkları belirtilmektedir. Pek çok kişinin çocukken genellikle ebeveynlerden biri tarafından eşlerinin yerini doldurması için veya dolaylı olarak başarı veya statü ihtiyaçlarını karşılamaları için kullanıldıkları görülmektedir. Bireylerin sıklıkla çocukken bunun farkında olmadıkları, mükemmel bir çocukluk geçirdiklerini düşündükleri ancak aslında dokunulmamış, öpülmemiş ve sarılmamış, görülmemiş ve duyulmamış, gerçek sevgiyi deneyimlememiş oldukları vurgulanmıştır. Ebeveynleri tarafından dayatılmış yüksek bir standardı karşıladıklarında özel hissettikleri, çocuğun onaylanmak, değer görmek için mükemmel olmaya çalıştığı ifade edilmiş bu nedenle tutarlı bir öz saygı duygusu geliştirmek yerine öz saygının başkalarının onayına bağımlı bir duygu haline geldiği belirtilmiştir.
*Kernberg O. F.(1975). Borderline Conditions And Pathological Narcissism. New York: Jason Aronson.
**Young, J. E., Klosko, J. S. & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.
Hazırlayan: Klinik Psikolog Melike Büşra Hacıoğlu
