Şema Terapi Nedir?
Şema terapisi, Aaron T. Beck’in bilişsel terapi yaklaşımından ve Jeffrey E. Young’un şema terapisi modelinden etkilenerek ortaya çıkmıştır.
Jeffrey Young şema terapisini, “Şema terapi, değiştirilmesi zor, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik rahatsızlıklar için tasarlanmış, bilişsel, davranışçı, kişiler-arası ve yaşantısal teknikleri birleştiren, bütünleştirici bir teori ve terapi yaklaşımıdır.’’ Olarak ifade eder.
Şema terapisini anlamak için öncelikle “şema” kavramının ne olduğuna bakabiliriz.
Şema Nedir:
Şema, bir kişinin dünyayı ve kendini algılamasını, anlamasını ve tepki vermesini şekillendiren bilişsel yapılardır. Bu yapılar, deneyimlerden elde edilen bilgileri organize eder, anlamlandırır ve işler. Yaşam boyunca edinilen deneyimler, öğrenmeler ve inançlar temelinde oluşur. Şemalar, insanların düşünme, hissetme ve davranma biçimlerini etkiler. Olumlu bir şema, bireyin kendine güveni artırabilirken, olumsuz bir şema depresyon, anksiyete veya ilişki sorunları gibi sorunlara yol açabilir.
Her zaman olumlu şemalar geliştiremeyebiliriz.
Çocukluk döneminde duygusal ihtiyaçlar karşılanmadıysa, faydası olmayan uyumsuz şemalar geliştirilebilir. Örneğin, “başarısızlık” veya “değersiz hissetme” gibi bir şema, çocukken yaşanan deneyimler veya alınan mesajlar sonucu oluşmuş olabilir.
Jeffrey Young’un şema terapisi modelinde, bireyin duygusal ve davranışsal sorunlarını anlamak için on altı farklı “şema alanı” bulunmaktadır. Bu şema alanları, bireyin yaşamında tekrar eden duygusal ve davranışsal kalıpları tanımlamak için kullanılır.
- Terkedilme / Yalnızlık Şeması: Bu şema, bireyin terk edileceğine veya yalnız kalacağına dair sürekli bir korku veya endişe içerir.
- Bağlanma Şeması: Bu şema, bireyin başkalarıyla sağlıklı ve güvenli bir şekilde bağlanmada güçlük çektiğini ifade eder.
- Güven Şeması: Bu şema, bireyin diğer insanlara güvenmekte zorlanması veya başkalarının güvenilir olmadığına dair inançları içerir.
- Bağımlılık / Bağımlılık Şeması: Bu şema, bireyin dışsal maddelere, ilişkilere veya davranışlara aşırı bağımlılığı veya bağımlılığı ifade eder.
- Yetersizlik Şeması: Bu şema, bireyin yetersiz olduğuna veya başarısız olacağına dair sürekli bir inanç içerir.
- Emeklilik / Bağımsızlık Şeması: Bu şema, bireyin başkalarının yardımına ihtiyaç duymadan kendi başına yaşayamayacağına dair inançları içerir.
- Yalıtılmışlık / Dışlanmışlık Şeması: Bu şema, bireyin dışlanmış veya izole hissettiği inancını içerir.
- Başarısızlık Şeması: Bu şema, bireyin sürekli olarak başarısız olacağına veya yetersiz olduğuna dair inançları ifade eder.
- Kontrol Kaybı / Dizginlenemezlik Şeması: Bu şema, bireyin kontrolünü kaybedeceğine veya dizginlenemez olacağına dair korkular içerir.
- Duyarsızlık / Engellenme Şeması: Bu şema, bireyin ihtiyaçlarının karşılanmayacağına veya duyarsızlıkla karşılaşacağına dair inançları ifade eder.
- Saldırganlık Şeması: Bu şema, bireyin diğerlerine karşı saldırganlık hissi içerir.
- Aşağılanma / Utanç Şeması: Bu şema, bireyin sürekli olarak aşağılandığı veya utanç duyduğu inancını içerir.
- Engellenme Şeması: Bu şema, bireyin hedeflerine ulaşmasını engellediğine dair inançları içerir.
- İzolasyon / Özgürlük Şeması: Bu şema, bireyin kendi başına olmaktan hoşlanacağına veya başkalarına ihtiyaç duymadan mutlu olacağına dair inançları içerir.
- Öfke / Öfke Şeması: Bu şema, bireyin yoğun ve kontrolsüz öfke duyguları içerir.
- Gizlilik / İletişim Şeması: Bu şema, bireyin duygularını ifade etmekte veya başkalarıyla iletişim kurmakta zorlandığı inancını içerir.
Şema terapisi, bireylerin hayatlarında tekrar eden olumsuz kalıpları tanımalarını ve bunların altında yatan temel inançları ve duygusal ihtiyaçları anlamalarını sağlar. Terapide, geçmiş deneyimler ve ilişkiler incelenir.
Şema terapisinin amacı:
- Şemaları tanımlama ve anlama: Şema terapisi, bireyin tekrarlayan duygusal ve davranışsal kalıplarını tanımlamak ve anlamak için kullanılır. Bu şemalar, genellikle çocukluk dönemindeki deneyimlerden kaynaklanır ve bireyin temel inançlarını ve duygusal ihtiyaçlarını yansıtır.
- Duygusal iyilik hâlini artırmak: Şema terapisi, bireyin duygusal refahını artırmayı amaçlar. Olumsuz şemaların farkındalığını artırarak, bireyin sağlıklı duygusal tepkiler geliştirmesine ve daha tatmin edici bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir.
- Sağlıklı ilişki kalıplarını geliştirmek: Şema terapisi, sağlıklı ilişki kalıplarını geliştirmeye odaklanır. Bireyin ilişkilerinde tekrar eden sorunları ve kalıpları tanımlayarak, daha sağlıklı iletişim becerileri ve ilişki dinamikleri üzerinde çalışılabilir.
- Benlik saygısını artırmak: Şema terapisi, bireyin kendine güvenini ve benlik saygısını artırmayı hedefler. Olumsuz şemaların farkındalığını artırarak, bireyin kendisini daha iyi anlamasına ve değerli hissetmesine yardımcı olabilir.
Şema terapisi belli bir süreci takip eder:
Değerlendirme: Geçmiş deneyimleri, ilişkileri ve duygusal tepkileri hakkında detaylı bilgi toplanır.
Şemaları Tanımlama: Tekrarlayan duygusal ve davranışsal kalıpları tanımlanır.
Şemaları Anlama: Şemaların nasıl geliştiği ve nasıl sürdürüldüğü anlaşılmaya çalışılır.
Değişim Çalışması: Olumsuz şemaların değiştirilmesine odaklanılır. Bu aşamada, yeni düşünme ve davranış stratejileri öğrenilmesi ve uygulanması teşvik edilir.
Şema terapisi, genellikle kişisel gelişim ve duygusal sağlıkla ilgili herkes için faydalı olabilir. Özellikle şu durumlar için etkili olabilir:
- Kişilik Bozuklukları: Borderline kişilik bozukluğu, narsistik kişilik bozukluğu gibi durumlar için şema terapisi etkili olabilir.
- Duygusal Sorunlar: Şiddetli depresyon, kaygı bozuklukları, öfke sorunları gibi durumlar şema terapisi ile iyileştirilebilir.
- İlişki Problemleri: Şema terapisi, sağlıklı ilişki kalıplarını geliştirmeye ve ilişki zorluklarıyla başa çıkmaya yardımcı olabilir.
Şema terapisi, bireyin derinlemesine anlayışını artırarak, sağlıklı duygusal düzenleme, daha pozitif benlik algısı ve daha tatmin edici ilişkiler geliştirmesine yardımcı olabilir.
